Wat is de invloed van het veranderende klimaat op buitenspelen? Uit onderzoek van Jantje Beton blijkt dat slecht weer een belangrijke reden is waarom kinderen niet buiten (mogen) spelen en bovendien een reden die vaak over het hoofd wordt gezien. De verwachting is dat klimaatverandering zal leiden tot meer slecht weer. Gaat dit betekenen dat kinderen nog minder buiten gaan spelen? Op uitnodiging van Struin, het Dijkmagazijn en Ruimte voor de Jeugd gingen veertien professionals – van kinderopvangmedewerker tot speeltuinontwerper en van onderzoeker tot kunstenaar – hierover met elkaar in gesprek. Buiten, onder een heerlijke voorjaarszon.
Beren op het pad
Oncomfortabel. Koud en nat worden. Zweterige regenkleding. Modder. Poep. Maar ook zon, warm, nergens schaduw. Hoe krijg je de kinderen weer schoon? En wat als er iets gebeurt – een bult, een teek of een tak die uit de boom waait? Dat zijn herkenbare reacties als je begint over buiten spelen en het weer. En veelgenoemde redenen om dus maar ‘gewoon’ binnen te blijven.
Want ja, ‘binnen’ lijkt de standaard geworden. Veel pedagogisch medewerkers missen zelf de ervaring van buiten spelen. Groeiden bijvoorbeeld op in wijken waar de buitenruimte niet fijn is voor kinderen. Of zien buiten spelen als teken van armoede, waar je noodgedwongen voor kiest omdat binnen niet voldoende ruimte is om te spelen.
Dus dan kun je wel richtlijnen maken (‘20% van de tijd buiten spelen’), maar de implementatie daarvan lukt dan toch niet. Als je als medewerker zelf niet graag naar buiten gaat, blijf je liever binnen aan tafel knutselen met de kinderen.
Zo raken kinderen en volwassenen hun vaardigheden om zich te redden in verschillende omstandigheden kwijt. En krijgen ze ook niet meer de gelegenheid om te ervaren hoe leuk het kan zijn om ‘slecht weer’ juist te gebruiken als aanleiding om te spelen.
Voor kinderen met een beperking spelen alle beren op het pad extra sterk. Volwassenen rond het kind hebben de neiging om erg voorzichtig te zijn. Want ‘kwetsbaar’. En bewerkelijk: rond een kind in een elektrische rolstoel zit letterlijk een enorme barrière om in contact te komen met wie-of-wat-dan-ook.
Eigenlijk, is de voorlopige conclusie, gaat het om de waarde en het belang van buiten spelen überhaupt. Niet alleen bij ‘slecht’ weer, maar ook bij ‘mooi’ weer blijkt het niet vanzelfsprekend om met kinderen naar buiten te gaan.
Languit in het gras
Eerst even terug naar de eigen ervaring. Hoe voelt het ook al weer, languit liggen met je neus in het gras? Of met je blote voeten in het water? Wat ruik je, voel je, hoor je, zie je? En hoe kun je kinderen – en je collega’s – daar vervolgens in meenemen? Je verwondering en verbazing uitspreken, vragen stellen in plaats van uitleggen. Zo merk je meteen: je hebt weinig nodig als je buiten bent. De natuur is voldoende.
Bij elkaar in de leer gaan
Voor kinderen kost het maken van keuzes veel energie. Je kunt ze dus helpen door zelf te beslissen: ‘We gaan naar buiten’. Maar hoe krijg je je collega’s in kinderopvang, onderwijs of jeugdwerk zo ver om languit in het gras te gaan liggen en te stampen in de regen? In ieder geval door het gesprek aan te gaan. Maar misschien nog wel meer door te oefenen. Handigheid te krijgen. Voorleven, voordoen, bij elkaar in de leer gaan wat je buiten kunt doen, hoe je dat doet en hoe je problemen kunt oplossen. Een planlijst maken wat je op welk moment in het jaar buiten kunt doen. De themaplanning vanuit ‘buiten’ bedenken in plaats vanuit ‘binnen’. In taal en aanpak aansluiten bij de methodiek die wordt gebruikt.
Het zit ‘m ook in heel praktische dingen. Een geleidelijke overgang tussen binnen en buiten (veranda, openslaande deuren) maakt de stap naar buiten makkelijker. Een fijne, gevarieerde, met zorg ingerichte buitenspeelplek maakt het aantrekkelijk om naar buiten te gaan. Goeie spullen helpen ook: laarsjes, buitenspeelpakken en ruimte om alles weer schoon en droog te krijgen.
Buiten de eigen parochie
Ook een breder publiek – waaronder de ouders – wil je meekrijgen. Op sociale media kun je leuke berichten over buitenervaringen delen en zo de toon zetten: ‘Buiten spelen = gewoon’. Zoek de media op die buiten onze eigen parochie reiken: regionale en lokale kranten, vrouwen- en mannentijdschriften, glossy’s, influencers, podcasts, ….
Lobby
Als je buiten spelen en natuurbeleving wilt bevorderen, is ook de politiek aan zet. Ook hier helpt de eigen ervaring. Nodig wethouders, gemeenteraadsleden en ambtenaren uit om mee te struinen. Laat ze ervaren hoe geweldig je kunt spelen in verschillende weersomstandigheden. Neem ze mee naar voorbeeldlocaties, waar ‘slecht weer’ gebruikt is als speelaanleiding.
Betrek de kinderburgemeesters. Is een Nationale Bosspeeldag een idee, als aanvulling op de Buitenspeeldag? Een Partij voor
Buitenspelen wellicht?
Lobby blijft nodig voor meer en betere buitenruimte bij scholen, kinderopvang en naschoolse opvang, met een minimaal percentage groen. De huidige normen aan buitenruimte zijn minimaal. Voor schoolpleinen is die nu 5m2 per leerling tot een maximum van 600m2 in stedelijke omgeving. Lang niet alle gemeenten nemen deze norm over in hun beleid, blijkt uit onderzoek van Pointer. Bij kinderopvang is de norm 3 m2 per aanwezig kind.
In gemeentelijke klimaatplannen kun je de klimaatbestendigheid van schoolpleinen en speelplekken meenemen en koppelen aan ambities rond groen, water en kleimaatadaptatie.
Onderzoek
Er is al veel onderzoek verricht naar de voorwaarden en meerwaarde van buiten spelen. We kunnen de resultaten beter vindbaar maken en ruimer uitdragen. Denk aan het Netwerkdocument van Ruimte voor de Jeugd, maar dan in een moderne vorm.
Onderzoek naar buiten spelen gebeurt in meerdere disciplines, die niet per se goed met elkaar communiceren. Het transdisciplinair relateren van bestaande onderzoeksresultaten kan nieuwe inzichten opleveren.
Nieuwe onderzoeksthema’s vragen om aandacht. Bijvoorbeeld naar buiten spelen in de natuur door kinderen met een beperking. Belangwekkend zou een langlopend onderzoek zijn naar de effecten van buiten spelen op uiteenlopende zaken als astma, taalontwikkeling, obesitas, ogen, allergieën, veerkracht. Hiernaar zijn al meerdere onderzoeken uitgevoerd in Scandinavië. Je zou Struinkinderen kunnen volgen in hun ontwikkeling ten opzichten van kinderen in kinderopvang die vooral binnen spelen. Kun je hiermee het preventieve effect van ‘buiten’ aantonen?
Met SROI en MKBA kun je de financiële opbrengsten en kostenefficiëntie van buiten spelen inzichtelijk maken.
Uitnodiging voor eigen acties
Het gesprek onder die heerlijke voorjaarszon heeft ons veel aanknopingspunten opgeleverd om zelf in actie te komen. Medewerkers van de kinderopvang, de naschoolse opvang en het onderwijs kunnen elkaar helpen om de stap naar buiten te maken. In onze eigen woonplaats kunnen we politici en ambtenaren uitnodigen om de waarde van buiten spelen opnieuw te ontdekken en met die ervaring aan de slag te gaan. Onderzoekers kunnen alert zijn op de vindbaarheid van hun resultaten en de interactie met andere disciplines.
Voorbeelden zijn enorm behulpzaam om ons verhaal op de radar te krijgen. Voorbeelden van speelplekken waar je juist goed kunt spelen als het regent of als het erg warm is. Voorbeelden van buitenactiviteiten met kinderen in weer en wind. Zulke voorbeelden zijn er wel, maar we mogen er wel wat meer mee te koop lopen.
En iedereen met een warm hart voor buiten spelen kan regelmatig van zich laten horen via de talloze media die tot onze beschikking staan.
Tekst: Marian Schouten
Leestips
Bij De Correspondent verscheen dit artikel over Struin. // Jeroen Hyong schrijft op www.allesoversport.nl een serie artikelen over spelen, waaronder dit artikel over buiten spelen in de sneeuw. // Op de website van Ruimte voor de Jeugd staan artikelen over buiten spelen die eerder verschenen in het blad Buitenspelen van Acquire. Waaronder deze twee artikelen over avontuurlijk spelen en een serie artikelen over het hoe en waarom van samen spelen.
Met dank aan…
Aan dit gesprek deden mee: medewerkers van Struin, NME Dijkmagazijn, Kinderopvang Opstap, Speelruimte, Speelplan, Kinderopvang De eerste stap, Kenniscentrum Sport en Bewegen, Liemers Kunstwerk, Humankind, Empowerment by Playing, Tante Kastanje en Ruimte voor de Jeugd.
